“To me it seems quite clear that it's all just a little bit of history repeating" τραγουδούσε η Shirley Bassey και κάπως έτσι μας συστήθηκαν οι Propellerheads, στο ένα και μοναδικό τους album μέχρι σήμερα, με τον αλλόκοτο τίτλο Decksandrumsandrockandroll. «Σε μένα είναι ξεκάθαρο, όλα είναι απλώς η ιστορία που επαναλαμβάνεται».
Πρόοδος, τεχνολογική εξέλιξη, αλλαγή δεδομένων. Όλα αλλάζουν κι όμως η ιστορία της ανθρωπότητας επαναλαμβάνεται. Η Ελλάδα προσπαθεί να βρει διεξόδους και τρόπους προσαρμογής σε ένα ιδιότυπο lock down μετά από 90 χρόνια. Και πάλι εξ αιτίας μιας πανδημίας που γονάτισε ολόκληρη την Ευρώπη και την πλειοψηφία του σύγχρονου κόσμου. Είναι συγκλονιστικό πόσο ίδια είναι ορισμένα πράγματα, πόσο όμοιες είναι οι καταστάσεις.
Τον Ιανουάριο του 1931 η Ελλάδα προσπαθούσε να ξανασταθεί στα πόδια της μετά την απίστευτα δριμεία οικονομική κρίση του 1929. Είχε νωπές τις μνήμες και από τους βαλκανικούς πολέμους και από την καταστροφή του ’22 και προσπαθούσε με κάποιο τρόπο να ξανασταθεί στα πόδια της.
Επιδημία είχε να ξαναβρεθεί μπροστά της από το χειμώνα του 1918, όταν ξεψυχούσαν περισσότεροι από 2 χιλιάδες άνθρωποι εξ αιτίας της «ισπανικής» γρίπης που επίσης προήλθε από την Άπω Ανατολή και γνωρίζουμε πια ως «γρίπη των πτηνών» και κωδικοποιήσαμε ιατρικά ως Η1Ν1.
Καραντίνα, ουρές στα φαρμακεία με ελεγχόμενες ροές εισόδου από παριστάμενους χωροφύλακες, κλείσιμο σε σχολεία, θέατρα, κινηματογράφους, ανησυχία για επάρκεια τροφίμων. Ήταν τόσο δύσκολη η κατάσταση στα αστικά κέντρα που αναγκάστηκαν αρτοποιοί να γίνουν «φερετροποιοί» προκειμένου να κηδεύονται οι συνέλληνες: «Κατόπιν υποδείξεων άγαπητών μου φίλων συγγενών άποθανόντων προσφιλών των νεκρών, άπεφάσισα να μεταβάλλω έπάγγελμα όπως τούς ικανοποιήσω. Ειδοποιώ προς τούτοις τήν πολυπληθή πρώην πελατείαν μου ότι ήνοιξα παρά τό Α΄ Νεκροταφείον φερετροποιείον και υπόσχομαι νά τούς εξυπηρετήσω μετά τής αυτής προθυμίας ώς και κατά τάς μελανάς ημέρας τού αποκλεισμού. - Πρόθυμος, Ν. Σώης, πρώην Αρτοποιός».
Είναι η εποχή που ο Δήμος της Αθήνας υποχρεώθηκε εξ ανάγκης να επεκτείνει το Α΄ νεκροταφείο της πόλης προς τη νότια και την ανατολική του πλευρά γιατί το μακάβριο θέαμα δεν έλεγε να κοπάσει. Η κυβέρνηση Βενιζέλου προσπάθησε να διαχειριστεί την κατάσταση, με τα πενιχρά μέσα στη διάθεσή μας ωστόσο, κάτι τέτοιο ήταν (σχεδόν) αδύνατον. Η πανδημία του 1918 στοίχισε τη ζωή περισσότερων από 60 εκατομμύρια ανθρώπων παγκοσμίως. Περισσότεροι από 2 χιλιάδες ήταν επισήμως Έλληνες.
Η χώρα κάθε που αρρώσταινε βαριά κάποιος συγγενής ή κολλούσε μια απλή γρίπη κάποιος στις γειτονιές, έτρεμε ότι η πανδημία επιστρέφει και θα ξαναζήσει εικόνες του 1918. Κάθε χρόνο, κάθε φορά η ίδια ανησυχία, ο ίδιος εφιάλτης.
Τα χρόνια περνούσαν, η κατάσταση περίπου οδηγήθηκε στην παραβολή της ιστορίας του βοσκού με το λύκο. Κυκλοφορούσε μια φήμη από στόμα σε στόμα ότι επέστρεψε η δολοφονική γρίπη, αλλά ο λαός βαθμηδόν υποβάθμιζε και αποδραματοποιούσε. Μέχρι που φτάσαμε στον Ιανουάριο του 1931.
Τα πρώτα τηλεγραφήματα από Γαλλία και Ισπανία έκαναν λόγο για καινούρια επιδημία, για μια κατάσταση που ήδη στις προαναφερόμενες χώρες είχε ξεφύγει και απειλούσε σοβαρά τις ζωές των ανθρώπων. «Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας αφού η Ελλάς δεν απειλείται» έγραφαν οι εφημερίδες. Μέρα με την ημέρα όμως, τα δημοσιεύματα πλήθαιναν.
Οι πρώτες οδηγίες ήταν να «αποφεύγετε χώρους μεγάλων συγκεντρώσεων, μην εκτίθεστε στο ψύχος, το Υπουργείο Υγιεινής σας καλεί να σεβαστείτε τα μέτρα». Είναι πραγματικά συγκλονιστική η ομοιότητα των μέτρων με τα σημερινά, είναι απίστευτο ότι έχει παρέλθει σχεδόν ένας αιώνας και η ανθρωπότητα λαμβάνει τα ίδια προληπτικά μέτρα με εκείνη την εποχή. Ενδεικτική η πρώτη ανακοίνωση της υγειονομικής υπηρεσίας στις 26 Ιανουαρίου του 1931:
«Εκ της Υγειονομικής Υπηρεσίας:
1ον) Άποφεύγετε να εισέρχεσθε είς δωμάτια είς τα όποια νοσηλεύονται ασθενείς γριππικοί.
2ον) Νά πλένετε το στόμα, τον φάρυγγα και την ρίνα δι’ ύδατος περιέχοντος μαγειρικόν άλας (κοχλιάριον γλυκού έντος ποτηριού ύδατος) ή όξυγονούχον ύδωρ ή θιμόλην ή σταγόνας βάμματος ιωδίου, Ιδίως όσακις έρχεσθε είς επικοινωνίαν με ασθενή γριππιώντα.
3ον) Να άερίζετε τακτιχώς τά δωμάτιά ύπνου καί της εργασίας, ιδίως εις όσα δωμάτια κοιμούνται και εργάζονται πολλά άτομα συγχρόνως.
4ον) Νά τηρήτε άκραν καθαριότητα των έσωρρουχων και να πλένετε τας χείρας σας επανειλημμενως κατά το διάστημα τής ήμερας διά σάπωνος καί ύδατος.
5ον) Νά αποφεύγετε τάς ύπερκοπώσεις και ψύξεις.
6ον) Νά αποφεύγετε τούς κλειστούς χώρους. είς τούς οποίους συσσωρεύονται πολλά συγχρόνως άτομα (καφενεία, κινηματογράφοι, θέατρα κλπ.)
7ον) Έαν άτομον τής οικογενείας σας προσβληθή ύπο γρίππης, νά νοσηλεύεται εις ιδιαίτερον δωμάτιον καί να φροντίζη όταν βήχη ή πταρνίζεται, νά κρατή μπροστά εις τό στόμα μαντήλι.
8ον) Όστις αίσθανθή τά πρώτα συμπτώματα τής νόσου, πρέπει αμέσως να κατακλίνεται, να πίνη θερμόν ρόφημα καί νά λαμβάνη κινίνην.
Εάν ή δέ περιπτώσει τά συμπτώματα επιμένουν ή γίνονται βαρύτερα, τότε να καλείται Ιατρός.»
Ο κόσμος και πάλι δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία γιατί η επιδημία δεν είχε ακόμα χτυπήσει την πόρτα του. Ανήσυχοι ήταν μόνο οι μεγαλύτεροι που είχαν μνήμες από το φθινόπωρο και το χειμώνα του 1918, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πειραιά, ο κόσμος εξακολουθούσε να συμπεριφέρεται όπως και πριν.
Εκείνο το διάστημα μάλιστα, συνέπεσε με τη φρενίτιδα για τη «Μις Ελλάς» από την Αίγινα, Χρυσούλα Ρόδη, η οποία - θαρρείς και έπρεπε να έχουμε και αντίστοιχο παράδειγμα με τον Gerard Butler στη Σπάρτη - συγκέντρωσε πλήθος θαυμαστών και κόσμου στο λιμάνι του Πειραιά «για να την δουν από κοντά».
Ο λαός αδιαφορούσε. Προς υπεράσπισή του ότι εκείνον τον καιρό δεν υπήρχαν ούτε τηλεοράσεις, ούτε τα μέσα να ενημερωθεί σωστά και έγκαιρα. Εάν συνυπολογιστεί η πραγματικά πολύ δύσκολη συγκυρία και οι ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής, ήταν απόλυτα φυσιολογικό αυτό που επακολούθησε.
Νόσησε περίπου το 40 με 60% των ανθρώπων, έκλεισαν σχολεία, διακόπηκαν δραστηριότητες (όπως και το πανελλήνιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου), υποτιμήθηκε η τιμή του ψωμιού, δημιουργήθηκαν πρωτόγνωρες συνθήκες για όλους. Η πανδημία του 1931 επέφερε για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία, την αναγκαιότητα να κλείσει η Βουλή των Ελλήνων.
Οι λόγοι επίσης πρωτόγνωροι. Αρρώστησε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αρρώστησαν υπουργοί, βουλευτές, σχεδόν η μισή εθνική αντιπροσωπεία. Αυτό ήταν το μεγάλο καμπανάκι για όλους και όταν προστέθηκε και η πολυαγαπημένη «Μις Ελλάς» στον κατάλογο των προσβληθέντων από τη γρίπη, ο λαός ενημερώθηκε και συνετίστηκε.
Για δέκα μέρες η Αθήνα και ο Πειραιάς παρέλυσαν. Ήταν το πρώτο lock down στην ιστορία της Ελλάδας, η πρώτη φορά που διακόπηκε η λειτουργία όλων των θεαμάτων στην Επικράτεια. Χοροί, συνεστιάσεις, κινηματογράφοι, θέατρα, ποδόσφαιρο, όλα στο pause.
Όσον αφορά το ποδόσφαιρο, το πρωτάθλημα είχε ξεκινήσει τον Ιανουάριο, με απόφαση της νεοσύστατης σχεδόν ΕΠΟ στις 14 Δεκεμβρίου του 1930. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν οι οκτώ καλύτερες ομάδες από Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη: Παναθηναϊκός, ΑΕΚ, Απόλλων Αθηνών, Ολυμπιακός, Εθνικός, ΠΑΟΚ, Άρης και Ηρακλής.
Επί της ουσίας ήταν το τρίτο Πανελλήνιο πρωτάθλημα στην ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου, είχαν προηγηθεί το πρώτο το 1927-28 και το δεύτερο το 1929-30. Τη σεζόν 1928-29 δεν διεξήχθη πανελλήνιο πρωτάθλημα και για μια ακόμη φορά βρισκόμασταν ενώπιον μιας πιθανής αναβολής επ’ αόριστον. Ήταν όμως τόσο κρίσιμη η κατάσταση που ουδείς ασχολείτο με το ποδόσφαιρο.
Οι χωροφύλακες και η αστυνομία φρουρούσαν τις στάσεις των τραμ, φρόντιζαν κατά το δυνατό την είσοδο των πολιτών σε φούρνους και μπακάλικα, είχαν την εντολή να λαμβάνουν κάθε μέτρο προς αποφυγή της εξάπλωσης της γρίπης και τα γήπεδα ήταν κατ’ εξοχήν δυνητικές εστίες εξάπλωσης.
Τα θανατηφόρα κρούσματα ανακοινώνονταν από το υπουργείο Υγιεινής, χωρίς ωστόσο να πλησιάσουμε τα δυσθεώρητα νούμερα του 1918, τα φαρμακεία προσπαθούσαν να χορηγήσουν σκευάσματα στο μέτρο του εφικτού. Η Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγιεινής που είχε συσταθεί το 1922 για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο ζήτημα των προσφύγων, εκπόνησε το πρώτο σχέδιο για την ίδρυση Υγειονομικών Κέντρων ανά Περιφέρειες.
Δεν έλειψαν – όπως δεν λείπουν δυστυχώς και σήμερα – οι διάφοροι επιτήδειοι και οι «διαφημίσεις» για θαυματουργά φάρμακα και σκευάσματα, αντισηπτικά και απολυμαντικά της εποχής, καταστάσεις που βιώνουμε και σήμερα.
Το 1931 ήταν το έναυσμα για την έρευνα και την χορήγηση εμβολίων κατά της γρίπης, η επιστήμη προϊόντος του χρόνου προσπάθησε να βρει τρόπους άμυνας. Η εικόνα της «ακίνητης» Ελλάδας του 1931 επαναλαμβάνεται και σήμερα υπό την απειλή του κορονοϊού, της πανδημίας που ανάγκασε ολόκληρο τον κόσμο να πατήσει “pause”.
Όπως και πριν έναν αιώνα, το κύριο μέλημα είναι τα τρόφιμα, τα βασικά εφόδια και η υπεύθυνη στάση των πολιτών. Στις δύσκολες στιγμές ο κόσμος επιστρέφει στις ρίζες του, προσπαθεί να εξασφαλίσει μόνο τα απαραίτητα, όπως γινόταν πάντοτε.
Ένα καρβέλι ψωμί, μερικά αντισηπτικά, τα στοιχειώδη φάρμακα για την καλύτερη δυνατή προστασία και ψυχολογική υποστήριξη. Πάντα θα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, οι πανικόβλητοι και οι "πανικοβλαμμένοι" κι αυτοί μέσα στο παιχνίδι είναι.
Το lock down του 1931 δεν άντεξε περισσότερες από 10 ημέρες. Κυβέρνηση και συντεταγμένη πολιτεία πιέστηκαν να «επανεκκινήσουν» το κράτος διότι η οικονομία είχε γονατίσει και δεν ήταν εξασφαλισμένο το ζην. Μαζί με τα μαγαζιά «ξανάνοιξε» και το ποδόσφαιρο. Δόθηκε πρώτα ένας φιλικός αγώνας μεταξύ της μεικτής Αθηνών/Πειραιώς και της μεικτής Θεσσαλονίκης και κατόπιν συνεχίστηκε το πανελλήνιο πρωτάθλημα, μετά από σφοδρές πιέσεις στην ΕΠΟ για επικείμενη οικονομική καταστροφή.
Το πρωτάθλημα το κατέκτησε εν τέλει ο Ολυμπιακός με 5 βαθμούς διαφορά από τον δεύτερο Παναθηναϊκό και 11 νίκες, 2 ισοπαλίες με Εθνικό και Απόλλωνα εκτός έδρας και τη μοναδική του ήττα στο ολοκαίνουριο γήπεδο στο Συντριβάνι, με 3-0 από τον ΠΑΟΚ. Πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος ανακηρύχθηκε ο σπουδαίος επιθετικός του Άρη, Νίκος Κίτσος και στο «μίνι» πρωτάθλημα των 14 αγωνιστικών, ξεχώρισαν οι αδελφοί Ανδριανόπουλοι από τον Ολυμπιακό, ο Μίμης Πιερράκος από τον Παναθηναϊκό και ο Ιορδάνης Παπαϊορδανίδης από τον ΠΑΟΚ.
Η χώρα μπορεί να είχε πατήσει ένα άτυπο pause, αλλά πολύ γρήγορα βγήκε από τις στενωπούς της πανδημίας και απέφυγε τις μακάβριες καταστάσεις του 1918. Πιθανότατα ο φόβος επηρέασε τους κατοίκους των αστικών κέντρων με αποτέλεσμα να πειθαρχήσουν άπαντες μετά την αρχική αδιαφορία. Άλλα χρόνια, άλλοι καιροί θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς.
Σήμερα βιώνουμε κάτι ίδιο, αλλά και τόσο διαφορετικό ταυτόχρονα. Διακόπτονται, αναβάλλονται και αναθεωρούνται πάρα πολλά. Η πανδημία του 2020 αλλάζει κοινωνίες ολόκληρες, σταθερές δεκαετιών. Αποδεικνύεται με το χειρότερο τρόπο πόσο δευτερεύοντα ή αδιάφορα είναι κάποια πράγματα που μας απασχολούσαν και βλακωδώς τα είχαμε θέσει ως προτεραιότητες στην καθημερινή ζωή μας.
Ο αθλητισμός, το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, όλα τα θεάματα, θα πληγούν ανεπανόρθωτα. Θα κληθούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη στάση μας απέναντι σε όλα αυτά όταν με το καλό βγούμε από αυτό το τούνελ και κληθούμε να ξανασταθούμε στα πόδια μας. Με την ευχή να είμαστε καλύτεροι και πιο υπεύθυνοι άνθρωποι.
